На 26 јули 1963 г., во екот на Студената војна, катастрофален земјотрес уништи голем дел од градот Скопје. Оваа природна катастрофа поттикна бран од меѓународна солидарност и доведе до појава на заеднички хуманитарен проект кој обедини светови со крајно спротивни идеологии. Пристигнатата итна помош од Истокот и Западот, како и понатамошната реконструкција на градот, беа насочени кон создавање општествен утописки модел на место засновано на активна солидарност, т.н. „отворен град“.Разурнувањето и сериозните оштетувања на дури 80 % од градбите оставија 150 000 жители, односно три четвртини од населението, без дом. Обезбедувањето станбен простор стана најприоритетната задача. Проектирањето на 17 нови населби на краевите од уништениот град започна да се одвива истовремено со уривањето и расчистувањето на урнатините. Целта на првата фаза од реконструкцијата беше да се обезбедат фиксни живеалишта пред почетокот на зимата. Населбите требаше да се состојат од монтажни, претежно еднокатни куќи. Првата испорака на монтажни елементи пристигна во Скопје само десет дена по земјотресот. По три месеци, градежните работи на „монтажните населби“ беа во полн ек, а веќе во декември беа предадени 10 000 станбени единици. До крајот на 1964 г. беа изградени вкупно 14 068 станбени единици, со што се обезбеди нов дом за околу 70 000 луѓе.Со изградбата на овие куќи, дел од кои беа и опремени, повеќе земји добија можност да дадат видлив и јасно препознатлив придонес во реконструкцијата. Иако повеќето од куќите беа произведени во Југославија, во колективната свест на градот останаа запишани околу 2 500 куќи донесени од други земји, од кои 914 беа донација. Архитектурниот увоз на монтажни куќи, кои денес во Скопје сѐ уште се нарекуваат „бараките“, трајно го обликуваше ликот на градот. Иако се во употреба повеќе од 50 години и претрпеле повеќекратни проширувања и трансформации, основната структура на населбите и елементите на архитектурата од Финска, Мексико или САД се забележливи и ден-денес. Растечките монтажни куќи на Скопје ја создадоа густата текстура на градот.„PRE/FABRIC“ трага по приказните на куќите во ова малку истражувано поглавје од историјата на главниот град на Македонија. Проектот ја разгледува историјата на градбите на шест куќи и искуството на домаќините од животот во нив. Преку начинот на кој ги користеле објектите низ годините и оптимално ја приспособиле нивната структура заради задоволување на личните потреби, жителите на реконструираниот град се тие кои ја преиспитуваат оптимистичната верба на модернизмот во индустриското производство и можностите за префабрикување. Документирањето и анализата на домашниот пејзаж, кој се развивал преку интервенирање, приспособување и проширување, овозможува конкретно разгледување на овие сомнежи и нивна тематизација.Проект на Милан Мијалковиќ и Катарина УрбанекФотографии: Горан Димов; Видео обработка: Ана Хојс; Превод: Милица ЃорчевскаОтворање на 13. март 2018, во 19 часотИзложбата ќе ја отвори министерот за култура Роберт Алаѓозовски, а воведен говор ќе одржат професорката Елке Красни (Elke Krasny) од Австрија и архитектката Даница Павловска.----------------------------------------------------------------------------On July 26, 1963, at the height of the Cold War, a cataclysmic earthquake destroyed large areas of the city of Skopje. This natural disaster resulted in a wave of international solidarity and led to a joint humanitarian project that united worlds that were ideologically poles apart. The acute aid provided in parallel by the East and West and the subsequent rebuilding of the city pursued a social utopian model of a place of active solidarity, an “open city.”The partial or total destruction of up to 80% of the built structures suddenly made 150,000 inhabitants – three quarters of the population – homeless. The provision of housing space became the most urgent task: The planning of 17 new settlements on the fringes of the destroyed city began at the same time as the demolition work and rubble clearance. The goal of this first reconstruction phase was to ensure that a large proportion of the population would have a fixed abode by winter.The settlements were to consist of prefabricated, mostly single-story houses; the first deliveries of prefabricated elements arrived in Skopje only ten days after the earthquake. Three months later, the construction work in the “montazni naselbi” (montage settlements) was fully underway and 10,000 dwelling units were handed over in December. By the end of 1964, a total of 14,068 dwelling units had been built that provided around 70,000 people with a new home.The construction of prefabricated houses, several of which were even furnished, offered a number of countries an opportunity to provide reconstruction aid in a clearly visible and identifiable way. While most of the houses were produced in Yugoslavia, the roughly 2.500 houses that were sent from other countries – 914 of them as gifts – have been inscribed in the city’s collective consciousness.The architectural import of these prefabricated houses has lastingly shaped the face of the city. After being inhabited for more than 50 years and despite undergoing repeated extensions and transformations, the basic structure of the settlements and the elements of the architecture from Finland, Mexico, or the USA still remain visible. The growing, prefabricated houses of Skopje have become the dense fabric of the city.PRE/FABRIC undertakes a search for traces in this little researched chapter of the history of the Macedonian capital. Using six houses as examples, the biography of their construction and the residents’ experiences of their housing are looked at. It is the residents of the reconstructed city who, through the way in which they have used these buildings over the years and have optimally adapted the building fabric to meet very personal needs, question modernism’s optimistic belief in industrial production and the possibilities of prefabrication. The documentation and analysis of the domestic landscapes that developed through interventions, adaptations and extensions reveal these questions.Project by Milan Mijalkovic and Katharina Urbanekphotographs: Goran Dimov; video editing: Anna Heuss; translations: Milica GjorchevskaOpening 13th of March, 19:00The exhibition will be opened by the Minister of Culture Robert Alagjozovski. An introduction will be given by Professor Elke Krasny (AT) and Architect Danica Pavlovska.
